روایت ملتهب علفزار از حادثه واقعی دهه ۹۰
تاریخ انتشار: ۱۳ تیر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۴۰۲۱۶۲
به بهانه اکران فیلم سینمایی «علفزار» اولین ساخته بلند کاظم دانشی که روایتی ملتهب از ماجرای پرونده تجاوز گروهی دهه ۹۰ را به تصویر کشیده است مروری کرده‌ایم بر برخی آثار سینمایی که پرونده‌های واقعی حوادث را دستمایه ساخت فیلم کرده اند.
فیلم سینمایی «علفزار» اولین ساخته بلند کاظم دانشی به تهیه کنندگی بهرام رادان که این روزها مورد توجه منتقدان و مخاطبان قرار گرفته و به یکی از پروفروش‌های تابستان ۱۴۰۱ تبدیل شده روایتی سینمایی از سوژه خبری داغ حوادث سال ۱۳۹۰ و ماجرای تعرض گروهی در خمینی شهر اصفهان بوده که تکانه‌های شدیدی را به فضای اجتماعی آن سال‌ها وارد کرد و رسانه‌ها به شکل گسترده‌ای به آن پرداختند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
با توجه به اینکه حوادث و اتفاقاتی تلخ از این جنس در همه ابعاد می‌تواند نبض احساسات عموم مردم جامعه را در دست گیرد و او را با خود همراه کند در این گزارش مروری کرده‌ایم بر برخی فیلم‌ها در سینمای ایران که سازندگان آن سوژه های خود را از دل پرونده‌های جنایی، امنیتی و سیاسی پیدا کرده اند. آنچه مشخص است در این مجال کوتاه تنها فرصت پرداختن به تعداد اندکی از مهم ترین آثار سینمایی موجود بوده است.
شب های تهران (۱۳۷۹)
«شب های تهران» یکی از پرفروش ترین آثار سینمایی است که در مدت زمان کوتاهی پس از وقوع قتل های دنباله دار و خبرساز قاتلی موسوم به خفاش شب ساخته شد. در نیمه های دهه ۷۰ قاتلی میانسال ملقب به خفاش شب از جنایت هولناکی در رابطه با زنان و دخترانی تهران و حومه پرده برداشت و جامعه آن روزها را به شدت تحت تاثیر التهاب خبری قرار داد. این فیلم به کارگردانی داریوش فرهنگ و حضور میترا حجار، شقایق فراهانی و فرهاد آئیش با تصویری کردن داستانی در دل حادثه هولناک آن سال ها فروش قابل توجهی را در گیشه به دست آورد.
در این فیلم دو دختر دانشجو (شیرین و مینا) در حال تحقیق بر روی قتل‌های زنجیره‌ای قاتلی شبیه خفاش شب هستند که دختران و زنان جوان چشم آبی را شکار می‌کند و به قتل می‌رساند. تلاش این دو دانشحو سبب تهدید آنها از سوی قاتل می شود و... پیکان سفید و شکار شبانه زنان از عناصر نمادینی است که خاطره خفاش شب را در ذهن مخاطبان تداعی می کرد.
«ارتفاع پست» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و نویسندگی اصغر فرهادی و حضور بازیگرانی نظیر حمید فرخ‌نژاد، لیلا حاتمی، گوهر خیراندیش، امیر آقایی یکی دیگر از ماندگارترین آثار سینمایی درباره پرونده امنیتی واقعی است. ماجرای ربودن هواپیما در ۲۳ آذر ۱۳۷۹ در مسیر اهواز به بندرعباس که توسط خالد حردانی و تعدادی از اقوام او رخ داد دستمایه فیلمنامه ای به قلم اصغر فرهادی و کارگردانی حاتمی‌کیا در همان سال پایانی دهه ۷۰ شد.
اگرچه این هواپیماربایی به سرانجام نرسید و همه عوامل آن پس از درگیری با گارد پرواز دستگیر شده و متهمان به اعدام و حبس ابد محکوم شدند اما توانست فیلمی را در تاریخ سینمای ایران ماندگار کند که به اعتقاد برخی منتقدان آخرین اثر قابل توجه و بررسی ابراهیم حاتمی کیا در قیاس با آثار سال های اخیر اوست. روایتی بدون اغراق و درشت گویی و اتکای صرف به شعارهای ایدئولوژیک که یک حادثه امنیتی ملتهب را از دریچه چشم خانواده پرجمعیت جنوبی روایت می کند. در ارتفاع پست زندگی مرد جوانی به نام قاسم روایت می شود که به امید پیدا کردن کار برای خانواده و دوستانش در یک شرکت صنعتی بندرعباس آنها را سوار هواپیما می کند اما...
این فیلم با حضور در بخش سودای سیمرغ بیستمین دوره جشنواره فیلم فجر علاوه بر نامزدی در بخش بازیگری نقش اول مرد(حمید فرخ‌نژاد) و بهترین بازیگر نقش مکمل زن (گوهر خیراندیش) سیمرغ بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را به دست آورد. همچنین با جلب نظر مخاطبان و منتقدان، سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را هم از آن خود کرد.
«چ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و حضور چهره‌هایی نظیر فریبرز عرب‌نیا، بابک حمیدیان، سعید راد و مریلا زارعی، داستان دو روز از زندگی شهید مصطفی چمران را در نبرد پاوه روایت می‌کند. «چ» در حقیقت درباره روزگاری است که جنگ در کردستان بالا گرفته و شهید چمران برای فرماندهی عملیات و پایان دادن به غائله‌های پاوه وارد این شهر می‌شود و با ماجراهایی روبرو می شود.
این فیلم اگرچه در سینمای نمادین و شعاری حاتمی‌کیا با بخش هایی از زندگی شهید چمران فاصله گرفته اما به هر تقدیر به عنوان فیلمی برگرفته از ماجرایی واقعی در دل تاریخ معاصر ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در سال ۱۳۹۶ توانست ۶ سیمرغ بلورین از سی و دومین جشنواره فیلم فجر را برای تیم سازندگان خود به ارمغان آورد.
جالب توجه اینکه ابراهیم حاتمی کیا از این فیلم به عنوان آخرین حرف خود نام برد در حالی که همچنان فیلم های دیگری را روانه جشنواره فیلم فجر و اکران عمومی کرده است.
«ایستاده در غبار» اولین ساخته محمد حسین مهدویان با نقش آفرینی هادی حجازی فر یکی دیگر از آثاری است که براساس برش هایی واقعی از زندگی حاج احمد متوسلیان ساخته شده است. احمد متوسلیان که فرماندهی لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله را در سال های آغازین جنگ تحمیلی برعهده داشت در سال ۱۳۶۱ در کنار دیگر همرزمانش در مسیر طرابلس به بیروت به دست نیروهای حزب فالانژ لبنان به اسارت درآمد.
بخشی از این فیلم روایت هایی از خانواده، رفقا و همرزمان حاج احمد متوسلیان را درباره او بازگو می‌کند و بخشی دیگر صدای واقعی و مستند او در سخنرانی‌ها با بازی تحسین برانگیز هادی حجازی‌فر در نقش حاج احمد است. ایستاده در غبار که به عنوان اثری مستند-درام برای حضور در بخش نگاه نو سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر انتخاب شد توانست نگاه مخاطبان و منتقدان سینما را به ظهور یکی از استعداد جوان دهه ۹۰ جلب کند. مهدویان با این فیلم سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر ۱۳۹۴ را از آن خود کرد.
«خشم و هیاهو» به کارگردانی هومن سیدی و حضور نوید محمدزاده و طناز طباطبایی و رعنا آزادی‌ور، بازنمایی سینمایی از پرونده جنجالی شهلا جاهد، همسر دوم ناصر محمدخانی بازیکن مشهور فوتبال است. روایت داستانی این فیلم درباره خواننده‌ای مشهور به نام خسرو و زندگی عاشقانه او با همسرش است. خسرو در میان طرافدارانش رابطه با دختری را آغاز می‌کند و همین رابطه منجر به قتل همسر اول او در خانه و اتاق خوابش می شود. مشابه همان ماجرایی که زندگی خانواگی ناصر محمدخانی را در عالم واقعیت دستخوش اتفاقات فراموش نشدنی کرد.
خدیجه جاهد، معروف به شهلا همسر موقت ناصر محمدخانی به اتهام قتل لاله سحرخیزان، همسر دائم محمدخانی، در مهر ۱۳۸۱ در خانه‌اش، به قصاص محکوم شد و بعد از گذشت ۸ سال پرفراز و نشیب و التهابی که جامعه خبری آن سال‌ها را درگیر کرده بود در بامداد ۱۰ آذر ۱۳۸۹ در زندان اوین به دار آویخته شد.
این فیلم در سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر برنده جایزه بهترین فیلمبرداری شد. هومن سیدی هم برای کارگردانی خشم و هیاهو جایزه ویژه هیئت داوران را از آن خود کرد.
ناگفته‌های همسر جدید ناصر محمدخانی | ناصر عاشق «لاله» و «شهلا» پرستو بود | اسم شهلا می‌آید ناصرخان بی‌خواب می‌شود«چهارراه استانبول» به کارگردانی مصطفی کیایی اثر دیگری ست برگرفته ازحادثه واقعی آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو و شهادت نزدیک به ۲۰ تن از آتش‌نشانان فداکار. در داستان این فیلم، احد کارگر یکی از تولیدی های ساختمان پلاسکو است د رابطه عاشقانه اش با دختری به نام لادن با مخالفت هایی روبرو می شود شب قبل از حادثه، لادن از خانه فرار می‌کند و در همان تولیدی که احد آنجا کار می‌کند پنهان می‌شود. صبح روز بعد ساختمان پلاسکو آتش گرفته و لادن در یکی از طبقات آن گیر کرده است...
این فیلم که در کوتاه‌ترین زمان ممکن بعد از وقوع حادثه پلاسکو ساخته و به جشنواره سی و ششم فیلم فجر رسید گذشته از پرداخت سرراست یک ملودرام عاشقانه در دل یک آتش‌سوزی بزرگ، جسارت قابل تحسین مصطفی کیایی را با توجه به بضاعت اندک سینمای ایران در انجام بیگ پروداکشن‌هایی نظیر پروژه پلاسکو به سینمای ایران شناساند.
چهارراه استانبول با حضور بهرام رادان، محسن کیایی، ماهور الوند و سحر دولتشاهی برای نخستین با در سی و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد.
چهارراه استانبول درباره پلاسکو نیست
عنکبوت به کارگردانی ابراهیم ایرج‌زاد و نویسندگی اکتای براهنی فیلم دیگری است که به سراغ پرونده جنایی ملتهب سال ۱۳۷۹ رفته و ماجرای زندگی سعید حنایی ملقب به قاتل عنکبوتی در مشهد را به تصویر کشیده است. سعید حنایی قاتل زنجیره‌ای بود که با به دام انداختن زنان خیابانی مشهد جامعه آن سال ها را به شدت تحت تاثیر خود قرار داد. او که ۱۶ زن را به قتل رسانده بود در ۴۰ سالگی در مشهد اعدام شد.
محسن تنابنده در این فلیم نقش سعید حنایی را به عهده دارد و با گریم قابل تحسین شباهت‌های بی‌نظیری به این قاتل زنجیره‌ای پیدا کرده است. ساره بیات، ماهور الوند و شیرین یزدان‌بخش از دیگر بازیگرانی هستند که در این فلم جلوی دوربین رفته‌ند.
عنکبوت در جشنواره سی و هشتم فیلم فجر گرفتار حواشی شد و از اکران بازماند اما دو سال بعد و در زمستان ۱۴۰۰ رنگ پرده سینما را دید و گیشه موفقی را هم تجربه کرد. ایرج‌زاد «تابستان داغ» را هم در کارنامه سینمایی خود دارد که در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر با نامزدی در ۱۳ رشته، رکورددار بیشترین تعداد نامزدی شد و درنهایت ۲ سیمرغ بهترین فیلمبرداری و تدوین را از آن خود کرد.
زندگی قاتلی که می‌خواست جامعه را از فساد نجات دهد | ترسناک‌ترین مادر سینمای ایران را اینجا ببینید | با «عنکبوت» درهای بسته را باز کردمبر اساس واقعه سیاسی حمله مجاهدین و منافقین به ایران پس از پایان جنگ از سمت مرزهای غربی کشور و کشتار بی‌رحمانه زنان، کودکان و مردان این سرزمین است. روایت کلی این فیلم که با حضور چهره هایی نظیر هادی حجازی‌فر، جواد عزتی، محسن کیایی و بهنوش طباطبایی پیرامون اتفاقات بعد از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ و عملیات مرصاد می گذرد روایتی از دلاوری های نیروهای امنیتی کشورمان در مواجهه با نفوذی‌های سازمان مجاهدین خلق پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ است. با ارسال دو مأمور امنیتی به بغداد می‌خواهند قبل از شروع عملیات فروغ جاویدان، عباس زریباف فرمانده این عملیات را ترور کنند. اما داستان طور دیگری رقم می‌خورد.
«ماجرای نیمروز» را می توان دستاوردی نه تنها برای دراماتیزه‌کردن تاریخ سینمای ایران دانست که حال‌وهوای تریلرهای سیاسی – جاسوسی دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ سینمای آمریکا را زنده می کند. احساسی از وحشت دائمی آن دوره که در تمام طول فیلم، زیر پای تماشاگر خالی می کرد. این فیلم علاوه بر نامزدی در همه بخش ها سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری و طراحی لباس و بهترین جلوه‌های ویژه میدانی را برای فلیمساز به ارمغان آورد. و در گیشه فروش قابل توجهی را نصیب چرخه اقتصادی سینما کرد.
«شبی که ماه کامل شد» ساخته نرگس آبیار فیلم مهم دیگری درباره واقعه مهم تاریخ معاصر و درباره دستگیری عبدالمالک ریگی در آسمان ایران است. این فیلم براساس داستان واقعی قتل فائزه و برادرش، همسر و برادر زن عبدالحمید ریگی به دست عبدالمالک و عبدالحمید ریگی ساخته شده است. عبدالمجید ریگی مشهور به عبدالمالک ریگی رهبر پیشین گروه تروریستی جندالله بود که علیه نظام جمهوری اسلامی ایران فعالیت مسلحانه می‌کرد. ریگی سرکرده این این گروه که متهم به «قاچاق مواد مخدر، آدم‌ربایی و ترور مردم عادی و نظامیان ایرانی بود در اسفند ۱۳۸۸ با اقدامات وزارت اطلاعات و طی عملیاتی ماهرانه در آسمان ایران دستگیر شد.
در این فیلم که برای نخستین بار در سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و با نامزدی در ۱۳ رشته این جشنواره، توانست ۶ سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین بازیگر نقش اول زن، بهترین بازیگر نقش مکمل زن را به خود اختصاص دهد هوتن شکیبا، الناز شاکردوست، پدرام شریفی و فرشته صدرعرفایی حضور دارند.
«علفزار» به عنوان اولین فیلم بلند کاظم دانشی روایتی تازه از یکی از مهم ترین و پرچالش ترین پرونده های جنایی دهه ۹۰ است. حادثه ای که به حادثه خمینی‌شهر شناخته شد و درباره تجاوز گروهی در یکی از روستاهای نزدیک خمینی‌شهر استان اصفهان است.
در ماجرای واقعی این حادثه که واکنش های گسترده‌ای را به دنبال داشت، ۱۳ زن و مرد جوان در یکی از باغ‌های شهرستان خمینی‌شهر از سوی مردانی غریبه مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. هر چند دانشی درباره انتخاب پرونده‌های مورد نظر در این فیلم گفته است: «داستان «علفزار» درباره پرونده خمینی شهر نیست و به نوعی روایت گر فجایع و تجاوزهایی است که در باغ‌ها اتفاق می‌افتد.» اما پیرنگ اصلی داستان علفزار به خوبی حادثه خمینی شهر را در ذهن مخاطب بازنمایی می‌کند.
این فیلم با محوریت بازپرس پرونده و بازی متفاوت پژمان جمشیدی در این نقش به عنوان یک درام دادگاهی از طریق پیوند خرده‌داستان‌هایی که هر کدام ردی از یک جرم و بزه اجتماعی را با خود دارند باآغازی تلخ و تکان‌دهنده، البته به پایانی عقیم و ناتمام می رسد.
این فیلم بیش از آنکه روایتی تخت و ژورنالیستی از این پرونده جنایی را در قاب‌های سینمایی نشان بدهد وجوه پیچیده تر انسانی را پیش روی مخاطب می گشاید و بیش از هر پیامی؛ قضاوتی درباره خود قضاوت کردن است. در این فیلم علاوه بر پژمان جمشیدی، سارا بهرامی، ستاره پسیانی، ترلان پروانه، مائده طهماسبی، فرخ نعمتی، مهران امام بخش و سیروس همتی جلوی دوربین رفته اند.
علفزار در بخش سودای سیمرغ چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر در ۱۳ رشته نامزد و در نهایت برنده ۴ جایزه بهترین صداگذاری، بهترین تدوین، بهترین نقش مکمل زن و بهترین فیلمنامه شد.
ببینید | صحنه تکان دهنده از اعتراف سارا بهرامی درباره ماجرای تلخ «علفزار» ببینید | جدال لفظی پژمان جمشیدی و سارا بهرامی در دادگاه«طلاخون» با نام سابق «خورشید همچنان می‌درخشد» به کارگردانی ابراهیم شیبانی و تهیه‌کنندگی حسن کلامی فیلم دیگری در همین رابطه است که پس از چند سال دوری و حضور دوباره شهاب حسینی بر پرده سینما پرونده نخستین قاتل زن سریالی در ایران را دستمایه فیلم خود قرار داده است.
این فیلم تازه اکران شده که در سی و نهمین جشنواره فیلم فجر هم حضور داشت برای سوژه‌یابی به سراغ پرونده عجیب و فراموش نشدنی مهین قدیری نخستین قاتل زن سریالی ایران رفته است. زن جوانی که مادر دو فرزند کوچک است و با انجام قتل‌هایی، عنوان اولین قاتل زن سریالی ایران را به خود اختصاص داد. این زن در حالی که مادر است، مرتکب قتل می‌شود و جنایات او ارتباط مستقیمی با حس مادرانگی او دارد. مهین قدیری که درزمان ارتکاب قتل‌ها ۳۲ سال سن داشت، دلیل قتل‌هایش را فقر و نیاز مالی برای درمان یکی از دو فرزندش اعلام کرده بود.
در فیلم «طلا خون» تلاش شده تا به لایه‌های روانشناسانه شخصیت مهین قدیری بپردازد و بیش از آنکه مخاطب را درگیر جاذبه‌های حادثه‌ای قتل‌ها کند با برانگیختن حس همدلی به تنش های روانی ذهن مهین و زندگی که پشت سر گذاشته بپردازد. از این منظر طلا خون در قالب یک سایکو درام نگاه مثبتی از سوی منتقدان متوجه خود کرده است. همچنین حضور شهاب حسینی در نقش پلیس کلیشه پسند ایرانی، ظرافت‌های رفتاری یک انسان را هم در مواجه با چنین پرونده‌هایی به خوبی به تصویر کشیده است.
منبع: ایران اکونومیست
کلیدواژه: دوره جشنواره فیلم فجر کارگردانی ابراهیم سیمرغ بلورین بهترین بهترین بازیگر نقش ابراهیم حاتمی کیا چهارراه استانبول ناصر محمدخانی آثار سینمایی آن خود سینمای ایران بهترین فیلم خمینی شهر آن سال ها قاتل زن خفاش شب قتل ها دهه ۹۰
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iraneconomist.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران اکونومیست» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۴۰۲۱۶۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ذاکری: تنها ۱۸ درصد دارایی ها به بخش خصوصی واقعی واگذار شده است/ سرمایه‌ها در دست اقلیتی متمرکز شده که امروز امکان کنترل آنها نیست / هشدار نسبت به تهی سازی ظرفیت دولت با خصوصی سازی رانتی
گروه اقتصاد و درآمد: دکتر آرمان ذاکری، جامعه شناس، ضمن اشاره به پیامد خصوصی سازی بر ایجاد نابرابری های اجتماعی و اقتصادی، گفت: سال ۲۰۰۸ بسیاری از شرکت‌ها و بانکها ورشکست شدند و به طور کلی بازار آزاد کار نکرد. دولت‌ها مجبور شدند یک شبه در حد هزاران میلیارد دلار در اقتصاد مداخله کنند تا بازار آزاد را نجات دهند. این واقعه در پارادایم نئولیبرال تردیدی ایجاد کرد. اما به قدری که در جهان میان اقتصاددان ها و سیاسیون واجد اهمیت بود، نزد دولت ها و اقتصاددان ها در ایران جدی گرفته نشد؛ چرا که اقتصاددان‌های بازار آزادی در ایران بسیار کم به تاریخچه پدیده‌ها توجه می‌کنند و حرف‌هایشان اغلب انتزاعی است و نه تاریخی.
به گزارش جماران، دکتر آرمان ذاکری جامعه شناس و استاد پیشین دانشگاه تربیت مدرس که در نشست « بررسی خصوصی‌سازی و نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی» که از سوی انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها برگزار شده بود سخن می‌گفت، خاطرنشان کرد: آنچه که با عنوان خصوصی سازی در ایران و در سه دهه گذشته اتفاق افتاده، در حال حاضر از طرف هیچ یک از پارادایم های مختلف اقتصادی که در دانشگاه نظریه پردازی می‌کنند، مورد قبول نیست.
وی گفت: حتی پارادایم بازار آزاد به رغم نقشی که خودش چه در دولت هاشمی و چه در دولت خاتمی در نگارش برنامه‌های توسعه، در برنامه‌ریزی و ریل گذاری سیاست ها داشته، امروز از این صحبت می‌کند که این مدل خصوصی سازی که در ایران انجام شده، مورد قبول ما نیست. پارادایم های دیگر هم که اساسا به انجام آن نقد داشته‌اند.
نمایندگان فکری بازار آزاد در ایران، همچنان خصوصی سازی را توصیه می کنند
این جامعه شناس با بیان اینکه عوارض خصوصی‌سازی تا حد زیادی روشن است و مباحث زیادی در رابطه با آن مطرح شده است و اکنون دیگر با فقر مطالعات تجربی که یک دهه گذشته داشتیم روبرو نیستیم، اظهار داشت: با این حال در برخی از پارادایم های فکری، به طور مشخص پارادایم اقتصاد بازار آزاد که اساتیدی مانند دکتر مسعود نیلی، دکتر غنی نژاد آن را نمایندگی می‌کنند، همچنان به مثابه مسیری برای آینده کشور توصیه می‌شود، آن هم نه به شکلی که تا به امروز اجرا شده بلکه آنچه که اجرای واقعی‌اش و یا اجرا در شرایط دیگر نامیده می شود.
مجریان سیاست خصوصی سازی، هم وضعیت امروز را گردن نمی گیرند
ذاکری ادامه داد: در نتیجه اهمیت برای بحث برای ما در دو مسئله است؛ یکی اینکه با ابعاد واقعی نقش این سیاست ها آشنا شویم و بخش دوم اینکه با توجه به انباشت داده ای که ایجاد شده، درباره آینده بحث کنیم و به آن اهمیت دهیم. قرار است تصمیم بگیریم کشور با چه ترتیباتی اداره شود و چه برنامه‌ای را اجرا کنیم؛ چرا که به رغم نقشی که اقتصاددان های بازار آزاد، مکرر در مکرر در ساختار قدرت جمهوری اسلامی داشته‌اند، امروز هم این وضعیت را گردن نمی‌گیرند و مدام از این حرف می‌زنند که همواره چپ گرایانی در دولت ها بوده اند و هیچ گاه نمی‌گذاشته اند حامیان بازار آزاد اهدافشان را محقق کنند و در دولت آقای هاشمی، خاتمی و روحانی مانع می‌شدند.
همچنان در جست و جوی اتوپیای شکست خورده گروه های قدرتمندی برای تامین منافعشان تداوم سیاست های تعدیل اقتصادی را توصیه می‌کنند
این جامعه شناس ادامه داد: این مسائل از حیث مرور کارنامه سیاست گذاری اقتصادی کشور و بررسی اینکه چرا ما به اینجا رسیدیم، مهم است. در واقع اکنون گروه های قدرتمندی برای تامین منافعشان تداوم سیاست های تعدیل اقتصادی را توصیه می‌کنند و سپس آن را پیش می‌برند و با دادن وعده ای اتوپیایی، این گونه ادعا می کنند که گویا سیاست ها یک شکل درست اجرا دارد و اگر آن شکل درست اجرا، اتفاق بیفتد مسائل حل می‌شود.
ذاکری ضمن تشریح تجربه جامعه جهانی و سرنوشت سیاست خصوصی سازی در جامعه آمریکا تصریح کرد: بررسی سرنوشت آنچه که در آمریکا به عنوان مهد و یکی از پایه‌گذاران این سیاست ها اجرا شده قابل توجه است.
خصوصی سازی رانتی چگونه شکل گرفت؟
این پژوهشگر مسائل اجتماعی یادآور شد: زمانی که این سیاست ها بعد از پایان جنگ اجرا شد، مهمترین نکته ای که به گواه کسانی که این سیاست ها را اجرا می کردند و به گفته مجریان آن از جمله آقایان نیلی و روغنی زنجانی مورد توجه قرار داشت، این بود که در آن مقطع هیچ بخش خصوصی صنعتی مدرنی وجود نداشت که آمادگی پذیرش تملک این مجموعه ها را داشته باشد. در فقدان آمادگی، چه از حیث توانایی مالی و چه از جهت انسانی، این واگذاری ها نمی‌توانست جز از مسیر رانت اتفاق بیفتد. در واقع مبنای کسانی که این برنامه را در دوره آقای هاشمی اجرا کردند این بود که بخش خصوصی بسازند.
فجایعی که خصوصی سازی رانتی بر سر ایران آورد
ذاکری به اجرای برنامه‌هایی از جمله واگذاری سهام شرکت‌ها به کارکنان دولت در آن مقطع اشاره کرد و ضمن تشریح گزارش های انتقادی منتشر شده از سوی مرکز پژوهش های مجلس در دهه ۷۰ مبنی بر انتقاد به نحوه واگذاری ها، اظهارداشت: طی سه دهه این انتقادها تکرار شده است و گزارش ها تاکید می کردند این واگذاری ها به اهلش داده نشده و رانتی بوده است. پولی پرداخت نشده و چون پول نداشته‌اند و ضعیف بوده اند، وام گرفته‌اند و حتی بعدها بر سر پرداخت اقساط وامها کلی ماجرا پیش آمده و وامها را هم پرداخت نکرده‌اند.
این جامعه شناس با بیان اینکه بخش بزرگی از واگذاری ها هم با وام انجام شده است، تصریح کرد: مکرر گفته شد واگذاری‌ها فاسد بوده، تعارض منافع وجود داشته و به قیمت واگذار نشده است. مساله اداره واحدها هم با مشکل مواجه شد و حتی ادوات تکنولوژیک برخی واحدها به فروش رفت. اما با این حال، در کنار این انتقادها مسئله نحوه اجرای سیاستها را مورد تاکید همه می‌دانستند و می‌گفتند ما خوب اجرا نمی‌کنیم.
بحران در صندوق ذخیره ارزی در پی وامهای بی ضابطه به بخش خصوصی
ذاکری با بیان اینکه بعد از سال ۸۴ ، اجرای این سیاستها وارد فاز جدیدی شد، توضیح داد: قانونی تصویب شد که به دولت اجازه داد از محل صندوق ذخیره ارزی کشور برای تقویت بخش خصوصی وام تخصیص داده شود. در گزارشی که سال ۹۲ مرکز پژوهش های مجلس منتشر کرد، سرنوشت وام های داده شده به بخش خصوصی در دولت احمدی نژاد مورد بررسی قرار گرفت، از مجموع ۲۴ میلیارد دلار وام داده شده، حدود 9 میلیارد دلار بیشتر برنگشته بود! مرکز پژوهش ها می گوید به دلیل عدم اخذ تعهدات کافی، امیدی به بازگشت آنها نیست و برای 1.6 میلیارد دلار هم سندی در بانک مرکزی موجود نیست و هیچ روشن نیست پول‌ها به چه کسی داده شده است. بخش بدهکار هم دنبال این است که مجددا وقت بگیرد یا به قیمتی زمانی که وام را گرفته است تسویه کند.
وی خاطرنشان کرد: تاثیر این فرایندها بر افزایش نابرابری های اجتماعی و اقتصادی، تمرکز قدرت در دست یک اقلیت، کاهش ظرفیت های دولت برای اداره کشور و به ویژه کاهش ظرفیت های بخش بالنسبه دموکراتیک‌تر دولت در این دوره به طور جدی خود را نشان داد. عمدتا واگذاری دارایی ها مربوط به دارایی های قوه مجریه بوده است که محصول انتخابات در ساختار سیاسی ایران است.
اختصاص تنها 18درصد دارایی ها به بخش خصوصی واقعی
ذاکری گفت: بررسی آنچه که تحت عنوان خصوصی سازی از سال ۸۰ تا ۹۴ انجام شد، بنا به گزارش عملکرد سازمان خصوصی‌سازی که سال 95 منتشر شده ، نشان می دهد ۱۸ درصد دارایی ها به بخش خصوصی واقعی و ۴۶ درصد به دست چیزی با عنوان «سایر» که شامل نهادهای نظامی، نهادهای عمومی غیردولتی و نهادهای انقلاب اسلامی و غیره است رسیده و ۲۱ درصد به سهام عدالت و 14 درصد هم رد دیون بوده.
سرمایه‌ها در دست اقلیتی متمرکز شده و امروز امکان کنترل آنها نیست
وی تصریح کرد: بخشی از اموال تا زمانی که در دست دولت بود امکان نظارت و کنترل دموکراتیک داشتند، اما بعد از آن سرمایه هایی که متعلق به عموم مردم است، در دست اقلیتی متمرکز شده و امروز امکان کنترل آنها نیست. اکنون هم فاز جدیدی با عنوان مولدسازی پیش می‌رود و دولت رئیسی می‌گوید ما به اندازه ۵۸ درصد خصوصی‌سازی های صورت گرفته، فقط در این سه سال خصوصی کرده‌ایم.
هدف دولت در بخشی از خصوصی سازی ها، کسب درآمد است
این پژوهشگر مسائل اجتماعی با بیان اینکه در بسیاری از خصوصی سازی ها مطلقا دغدغه ناکارآمدی و زیان ده بودن مطرح نبوده و هدف دولت در این خصوصی سازی ها کسب درآمد است، اظهار داشت: سال گذشته بخشی از پتروشیمی خلیج فارس را واگذار کردند، صرف نظر از اینکه بخشی که این پتروشیمی را از آن خود کرد، وابسته به چه بخشی بوده، باید گفت این خصوصی سازی ها بیشتر در ارتباط با بخش هایی انجام می‌شود که عملکرد خوبی دارند و زیان ده نیستند. حتی بعضی از کارشناسان، این پتروشیمی را گل دارایی های دولت عنوان می کردند.
فاصله اقلیتی با اکثریت مردم در حال بیشتر شدن است
ذاکری با تاکید بر اینکه فاصله یک اقلیتی با اکثریت مردم در حال بیشتر شدن است و سهم این مسئله در دامن زدن به نابرابری های اجتماعی و اقتصادی بسیار بالا است، به تشریح وضعیت جهانی و اثر اجرای این سیاست ها در اقتصاد آمریکا پرداخت و گفت: سال ۲۰۰۸ با بحرانی که ایجاد شد، اتفاق بسیار مهمی در ساختار اقتصاد جهان افتاد که به قدری که در جهان میان اقتصاددان ها و سیاسیون واجد اهمیت بود، نزد دولت ها و اقتصاددان ها در ایران جدی گرفته نشده است. البته یک علت آن این است که اقتصاد دان‌های بازار آزادی در ایران بسیار کم به تاریخچه پدیده‌ها توجه می‌کنند و حرف‌هایشان اغلب انتزاعی تا تاریخی است.
بحران مالی 2008، آغاز چرخش از پارادایم نئولیبرالی
وی عنوان کرد: سال ۲۰۰۸ بسیاری از شرکت‌ها و بانکها ورشکست شدند و به طور کلی بازار آزاد کار نکرد. دولت‌ها مجبور شدند یک شبه در حد میلیاردها و تریلیاردها دلار در اقتصاد مداخله کنند تا بازار آزاد را نجات دهند. این واقعه در پارادایم نئولیبرال تردیدی ایجاد کرد.
ذاکری به اظهارات متعدد مسئولان و مقام‌های کشورهای غربی مبنی بر اینکه بحران ۲۰۰۸ سنت های اقتصادی را زیر سوال برد و نشان داد در جهان جدید تاریخ اجماع واشنگتنی به سر آمده‌اند، گفت: آنها تاکید کردند ما باور داریم که بازارها کار نمی کنند. از بعد از این دوره شاهد چرخش در پارادایم ها بودیم. در طول سه دهه‌ای که این سیاست ها در آمریکا اجرا شده بود، طبقه متوسط قدیمی به آرامی از میدان به در شد و شاهد تضعیف دموکراسی و برابری ها بودند. بعد از بحران ۲۰۰۸ در جریان همه گیری کرونا هم وقتی ساختار بهداشتی که به بخش خصوصی واگذار شده بود، کار نکرد مجددا ناکارآمدی پارادایم نئولیبرال خود را نشان داد و بر این فرضیه صحه گذاشت که ایدئولوژی نئولیبرال کار نمی‌کند.
تاکید سازمان ملل بر ضرورت دوری کشورهای درحال توسعه از منطق نئولیبرالی
این جامعه شناس ادامه داد: مارس 2009، در گزارش 65 صفحه ای که در کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل با عنوان «بحران اقتصادی جهانی، ورشکستگی های نظام مند و راه های چاره چند جانبه» داده شد، سه دستور اصلی در جمعبندی گزارش آمده که عبارتند از : برقراری مجدد مقررات گذاری جامع بر نظام جهانی، همکاری بخش خصوصی و دولتی برای تحریک رشد اقتصادی و دیگر اینکه کشورهای در حال توسعه نباید در معرض این منطق نئولیبرالی قرار گیرند که خود مسبب وضع موجود است.
اقتصاددانان بازار آزاد در ایران بی توجه به نتایج بحران مالی 2008 جهانی
ذاکری تاکید کرد: بحران 2008 سرآغاز چرخش پارادایمی در اقتصاد جهانی بود که به نظر می رسد هنوز مورد توجه اقتصاددانان بازار آزادی در ایران قرار نگرفته است؛ چرا که بخشی از آنها با گزاره های اقتصادی به مثابه دین روبرو می شوند. در حالی که داده های علمی برآمده از شرایط و مطالعات است و با تغییر شرایط باید دیدگاه ها را عوض کرد. در غرب بر مبنای وضعیت های تجربه شده، در سیاست ها تجدید نظر می کنند و روش های جدیدی را رقم می زنند.
به تجربه شکست خورده غرب نگاه کنیم
وی گفت: آنچه که امروز اقتصاددان های نئولیبرال به عنوان اتوپیا تبلیغ آن را ادامه می دهند و می گویند اگر سیاست‌های نئولیبرال به مثابه یک مجموعه با ترتیبات مشخص اداره شود، موفق خواهند شد در واقع برگرفته از آن گذشته شکست خورده غرب است. در حالی که باید به تجربه شکست خورده غرب نگاه کنیم و از توهم اینکه ما باید آرزوی غرب شدن را داشته باشیم و غرب هیچگاه شکست نخورده، خارج شویم.
ذاکری با بیان اینکه امروز مطبوعات درباره دولت بایدن می‌نویسند که او پایان نئولیبرالیسم را رقم زده و رفاهی که ارائه داده با رفاه دوره روزولت قابل مقایسه است، گفت: تعداد صحبت کردن درباره پایان پارادایم نئولیبرالیسم در رسانه‌ها و فضای عمومی بیشتر شده که نشان می‌دهد این دیدگاه تا چه اندازه ترک برداشته است.
اجماعی وجود دارد که این شکل از خصوصی سازی، پاسخگو نیست
وی ضمن تشریح دیدگاه‌های «جیک سالیوان»، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در خصوص ضرورت توجه به چالش هایی که نظام نئولیبرال ایجاد کرده است، اهمیت تغییر پارادایم را مورد توجه قرار داد و گفت: اجماعی وجود دارد که این شکل از خصوصی سازی، پاسخگو نیست. ضمن اینکه رشد اقتصادی بحران محیط زیست ایجاد کرده است. در حالی که توجه به مسئله محیط زیست برای ایران بسیار اساسی است و ایران در خصوص مسئله محیط زیست بحران‌های جدی‌تری نسبت به آن کشورها دارد.
ذاکری یادآور شد: آنها معتقدند مجموعه سیاست های نئولیبرال با دامن زدن به نابرابری و ضعیف کردن طبقه متوسط آمریکا شرایطی فراهم کرده که دموکراسی در معرض تهدید قرار گرفته و حتی از درون این بستر ترامپ بیرون آمده است. هر چند که هنوز معلوم نیست پارادایم ۲۰۰۸ به بعد چه پارادایمی خواهد بود، اما جهان دوره آنومی و بحران را تجربه می‌کند.
میان بخش خصوصی و سیاست خصوصی سازی تفکیک قائل شویم
در پایان، این جامعه شناس با تاکید بر اینکه باید میان بخش خصوصی و سیاست خصوصی سازی تفکیک قائل شد، توضیح داد: بخش خصوصی در همه سرمایه‌داری ها وجود داشته است؛ اما پروژه خصوصی سازی ها فقط در دوره معینی حضور داشت و توازنی که در دوره دولت - رفاه میان دولت و بخش خصوصی وجود داشت و مجموعه ای از تنظیم گری هایی که توسط دولت انجام می‌شد را بر هم زد. در نتیجه باید توجه داشت مخالفت با پروژه خصوصی سازی ضرورتا به معنای مخالفت با بخش خصوصی نیست و به معنای مخالفت با تهی کردن ظرفیت های دولت برای مداخله در عرصه‌های اجتماعی و تضعیف دموکراسی است که از طریق خالی کردن ظرفیت دولت ها اتفاق می‌افتد.
ذاکری گفت: ایجاد دولت تنظیمگر بخش خصوصی، به معنای فقدان بخش خصوصی نیست، بلکه به معنای این است که پروژه خصوصی سازی که مداخلات دولت را از بین ببرد، مقررات زدایی کند و دخالت دولت را در تامین سلامت، بهداشت، آموزش و حفظ محیط زیست از بین ببرد، باید متوقف شود.
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند